تعریف سالمند
به فردی اطلاق می گردد که بیش از 60 سال سن داشته و به علت پیامدها و عوارض ناشی
از افزایش سن و تغییرات فیزیولوژیک که در بدن وی بوجود میاید نیاز به مراقبت و توانبخشی دارد.
تقسیم بندی سالمندان
نظر سنی به سه گروه: سالمند جوان (60-70 سال)، سالمند میانسال (71-80 سال) و سالمند پیر
(81 به بالاتر) تقسیم میگردند.
از نظر میزان وابستگی به 3 گروه:
سالمندان مستقل- سالمندان نیمه مستقل و سالمندان وابسته تقسیم میشوند.
سالمند مستقل: سالمندی که از حافظه خوبی برخوردار است و توان انجام کارهای روزمره (ADL)
زندگی خود را دارا می باشد و فقط در انجام کارها نیاز به نظارت دارد.
سالمند نیمه مستقل: سالمندی است که در انجام بعضی و یا بخشی از کارهای روزمره
زندگی خود نیاز به کمک دارد.
سالمند وابسته: سالمندی که وابسته به تخت می باشد و یا اینکه مبتلا به بیماری الزایمر شدید
بوده و توان انجام کارهای روزمره خود را ندارد.
آمار سالمندان
بررسی آمار جمعیت جهان بیانگر سرعت پیر شــــــــــدن جمعیت سالمند است . افزایش سالانه
جمعیت جهـان 2/1% بوده ، در صــورتی که نرخ افزایش جمعیت سالمنــدان 9/1% اســـــت .
در کشور ایران در سال 1375 جمعیت بالای 60 سال 6/6% بوده است و
در سال 1385 جمعیت سالمندان کشور 26/7 درصد (5121043 نفر) بوده
که از این تعداد 05/64 درصد در شهر و 95/35 درصد در روستا زندگی می کنند .
پیش بینی می شود جمعیت سالمندان کشور در سال 1400 به 10% کل جمعیت کشور برسد.
در حال حاضربیش از 5میلیون و پانصد هزار جمعیت سالمند در کشور وجود دارد که
از این تعداد 12هزار نفر در خانه سالمندان زندگی می کنند .
این موضوع نشان می دهد که جامعه ما هنوز تا اندازه ای به ارزش اخلاقی خود پایبند است.
رشد جمعیت سالمندی در جوامع یک افتخار بزرگ است ؛
چراکه نشان از موفقیت در ارتقاء شاخص امید به زندگی و موفقیت برنامه کنترل موالید می باشد ،
اما چالش بزرگی نیز هست . جامعه بشری قادر است از عهده این چالش بر آید
در صورتی که سیاستـــها و برنامه هایی در رابطه با سالمندی پویا داشته باشند .
سالمندی پویا : فرآیند بهینه سازی فرصتها برای سلامتی ،
مشارکت و امنیت به منظور افزایش کیفیت زندگی افراد رو به سالمندی است .
که دارای مولفه هایی به شرح ذیل است:
1- بهداشت و خدمات اجتماعی 2- مولفه های اقتصادی
3- مولفه های رفتاری 4- مولفه های اجتماعی
5- مولفه های شخصیتی 6- محیط فیزیکی
7- مولفه های دینی و مذهبی
سالمندی یک فرایند زیست شناختی است و نه بیماری .
گر چه سالمندی تغییراتی در بدن انسان پدید می آورد ،
ممکن است شیوه های زیستی که فرد در سال های پیشین داشته است را محدود نماید.
مفهوم سالمندی از بعد روانی و روحی به معنی فرسودگی تدریجی روانی است که باعث می شود
طراوت و شادابی ، عزم واراده ، اعتماد به نفس ، جرات ریسک کردن ، احساس مفید بودن
و تعلق داشتن کاهش می یابد .
در واقع می توان گفت وقتی فرد احساس کند که دارای نقش اجتماعی نیست پیری روانی آغاز می شود .
مشکلات سالمندان
بسیاری از زنان و مردان سالمند از نظر اقتصادی غیر مولد و مصرف کننده ،
از نظر اجتماعی تنها و منزوی
و از نظر سلامتی مبتلا یا در معرض خطر ابتلا به بیماری های مزمن و عوارض آنها هستند .
اختلال های حرکتی ، زوال فکر ، حوادث ، افسردگی و بیماری های قلبی و ریوی از معضلات مهم آنهاست .
و به دلیل همین مشکلات و حمایت های اجتماعی ، عاطفی و مالی ناکافی
به خصوص در میان اقشار کم درآمد جامعه ، سالمندان زندگی بسیار بدی را تجربه می کنند.
مطالعات نشان می دهد که اختلالات روانی مانند افسردگی، تغییر الگوی خواب،
احساس تنهایی و انزوای اجتماعی، 15 تا 25 درصد افراد بالای 65 سال را مبتلا می سازد.
اختلالات روانی با نشانه های جدی 15 تا 25 درصد افرا بالای 65 سال را مبتلا می سازد .
اختلالاتی مانند افسردگی ، اضطراب ، کاهش حافظه ، تغییر الگوی خواب ،
احساس تنهایی و انزوای اجتماعی از جمله این مشکلات است.
مهم ترین عامل در رفع نیاز های عاطفی روانی سالمندان مورد توجه واقع شدن و
اهمیت دادن به آنها توسط مددکاران اجتماعی و نظان بهداشتی و متعاقبا توسط افراد خانواده است.
برنامه ریزی جهت هر گونه خدمات نیازمند شناخت نیاز های واقعی سالمندان
از وضعیت بهداشت روانی و نحوه نحوه گذران اوقات فراغت سالمندان است.
نیازهای سالمندان با توجه به جنسیت ، وضعیت سلامتی ، فرهنگ ، اقلیم و ... متفاوت می باشد
الف) نیازهای روحی و روانی (رفع مشکلات افسردگی ، ذهنی و ... )
1- نیاز به توجه بیشتر از طرف جامعه(تبیین جایگاه واقعی سالمندان)
2- نیاز به توجه بشتر از طرف خانواده و فرزندان
3- نیاز به مشاوره روانی
4- نیاز به هم نشینی با گروه های هم سن
5- نیاز به شرکت درفعالیتهای اجتماعی
6- نیاز به حمایت و احترام از جانب فرزندان
8- نیاز به فعالیتهای عبادی و روحانی
9- نیاز به همسر (ازدواج )
ب) نیازهای اجتماعی و اقتصادی (رفع موانع مشارکتهای اجتماعی ، کمکهای مالی و ... )
1- نیازبه تکریم و احترام
2- نیازبه مسکن مناسب
3- نیاز به اشتغال و سرگرمی
4- نیاز به مستمری ماهیانه مناسب
5- نیازبه تأمین هزینه های ازدواج فرزندان
6- نیاز به پرداخت شهریه دانشگاه(فرزندان)
7- نیاز حمایتهای لازم در خصوص اشتغال فرزندان
8- نیاز به ایمنی
9- نیاز به خودشکوفایی
ج) نیازهای جسمی و بهداشتی ( رفع مشکلات درمانی ، توانبخشی ، تغذیه ای و ... )
1- بهداشت و درمان متناسب
2- بیمه های درمان و اجتماعی ( بخصوص روستاها و شهرهای با جمعیت زیر 20000 نفر)
3- تغذیه مناسب (پروتئین ـ ویتامین ـ سبزیجات)
4- مشاوره های بهداشتی – درمانی و روحی
5- نیاز به امور توانبخشی
خدماتی که از طرف شورای ملی سالمندان ،
از طریق مددکاران به سالمندان ارائه می شود.
5-1:کارهای روزمره زندگی (ADL):
کارهای روزمره زندگی شامل غذاخوردن، لباس پوشیدن، حمام رفتن،
توالت رفتن و به خود رسیدن (شانه کردن، آرایش کردن، تراشیدن ریش و ....) می باشد.
6-1:خدمات مراقبتهای اولیه پزشکی و پرستاری:
به مجموعه ای از خدمات مراقبتی پزشکی (بهداشتی درمانی) و پرستاری اطلاق می گردد
که به سالمندان ارائه می شود تا از عوارض ناشی از افزایش سن و تغییرات فیزیولوژیک بدن بکاهد
و از ابتلا آنها به بیماریهای دوران سالمندی پیشگیری نماید و یا جهت درمان بیماریهای موجود اقدام کند .
۷-۱: خدمات توانبخشی:
به مجموعه اقدامات توانبخشی مشتمل بر اقدامات توانبخشی پزشکی، اجتماعی،
حرفه ای آموزشی در ابعاد جسمانی، روانی و ذهنی گفته می شود که
توانائی سالمندان را در مقابله با عوارض ناشی از کهولت سن افزایش داده
وزمینه را برای سازگاری بیشتر آنها باشرایط محیطی جهت حفظ حداکثر استقلال سالمند فراهم نماید.
8-1:توانبخشی پزشکی:
مجموعه خدمات پزشکی، فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی،
بینایی سنجی و پرستاری می باشد که در جهت ارتقاء کیفیت زندگی سالمند
به صورت تیمی توسط افراد مجرب و آموزش دیده انجام می شود.
9-1: توانبخشی حرفه ای: فرآیندی است که طی آن توانمندیهای حرفه ای سالمندان کشف و تقویت گردیده
و در جهت ارتقاء عملکردهای جسمی، ذهنی و اجتماعی آنان مورد استفاده قرار می گیرد.
10-1: توانبخشی اجتماعی:
به مجموعه خدمات مددکاری که جهت افزایش سازگاری اجتماعی فرد
در حل مشکلات اجتماعی سالمند ارائه می گردد.
11-1: توانبخشی آموزشی:
به آن دسته از فعالیت های مراکز توانبخشی سالمندان اطلاق می شود
که طی آن اصول زندگی سالم برای سالمندان نظیر مراقبت های شخصی،
پیشگیری از عوازض دوران سالمندی، پرهیز از رفتارهای پرخطر،
تغذیه سالم، هنردرمانی و ... به افراد سالم و خانواده هایشان ارائه می شود.
12-1: مرکز توانبخشی، مراقبتی ونگهداری شبانه روزی سالمندان:
به مکانی گفته می شود که توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی با کسب مجوز
از سازمان بهزیستی تأسیس و تحت نظارت آن به سالمندان واجد شرایط
در تمام ساعات شبانه روز خدمات مراقبتی- توانبخشی ارائه میگردد.
13-1: مرکز توانبخشی و آموزشی روزانه سالمندان:
به مکانی گفته می شود که توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی با کسب مجوز
از سازمان بهزیستی تأسیس گردیده و تحت نظارت آن، به سالمندان
واجد شرایط در پاره ای از اوقات روز خدمات آموزشی، توانبخشی پزشکی،
توانبخشی اجتماعی و توانبخشی حرفه ای ارائه می گردد.
14-1: مرکز ارائه خدمات توانبخشی و مراقبتی سالمندان در منزل:
به مکانی گفته می شود که توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی با کسب مجوز
از سازمان بهزیستی تأسیس و تحت نظارت آن به سالمندان واجد شرایط
در منزل به طور روزانه یا شبانه روزی خدمات توانبخشی و مراقبتی ارائه می گردد.
15-1: مرکز جامع خدمات توانبخشی سالمندان:به مرکزی گفته می شود که ارائه خدمات توانبخشی سالمندان در منزل
به صورت تلفیقی باحداقل یکی ازدو نوع مراکز توانبخشی شبانه روزی و روزانه ارائه می گردد.
وظایف و نقش مددکار اجتماعی در قبال سالمندان
1.تکمیل فرم ارزیابی اولیه مدد کاری
2.مشاوره فردی.گروهی.جامعه ای -1.با خود سالمند 2.با تعدادی از سالمندان که مشکل مشابه دارند
3.مشاوره خانوادگی-نحوه برخورد با سالمند آموزش داده میشود
4.تکمیل فرم شرح حال سالمند (وضعیت اقتصادی-اجتماعی)
اگر وضعیت اقتصادی بد بود به ارگانهای حمایتی شامل بهزیستی و کمیته امداد ارجاع می شوند.
5.ارایه تخفیف مددکاری تا 100درصد
6.جذب خیر برای سالمندان
7.توزیع ارزاق مشارکتی از خیرین (انبار) به نیازمندان
8.عقد قرارداد با ارگانها –سازمانها- بیمارستانها
شرح وظایف مددکار اجتماعی
1-رعایت موازین و ضوابط حرفه ای و اداری §
2-رعایت سیاست ها ، ضوابط و دستورالعمل های سازمان بهزیستی §
3-برقراری ارتباط نزدیک و مبتنی بر اعتماد و محبت با سالمندان §
4-تشکیل پرونده اجتماعی جهت سالمندان و ثبت اطلاعات و وقایع §
5-تعامل و همکاری مداوم با مسئول فنی و کارشناسان و مراقبین §
6-شرکت در جلسات تیمی به صورت مرتب و دوره ای برای بررسی وضعیت سالمندان §
7-برگزاری کلاسهای آموزشی با همکاری روانشناس در ارتباط با ویژگی ها و نیازهای سالمندان برای همکاران و
خانواده سالمندان§
8-انجام اقدامات لازم به منظور روشن نمودن وضعیت سالمندان مجهول الهویه و اخذ مدارک جهت آنها §
9-بررسی و فراهم سازی زمینه در خانواده برای ترخیص سالمندان واجد شرایط §
10-فراهم سازی شرایط تسهیل و تسریع ملاقات سالمندان با خانواده §
11-ایجاد ارتباط حرفه ای براساس اصول وارزشهای مددکاری با سالمندان مرکز §
12-ایجاد زمینه ر بای مشارکت دادن سالمندان در فعالیت های دورن مرکز §
13-ایجاد زمینه در خصوص شرکت دادن سالمندان در مجامع عمومی ، مراسم مختلف و برنامه های تفریحی §
14-انجام امور مرتبط با سالمندان فوت شده در مرکز §
15-راهنمایی فرد مددجو برای بهره مندی از خدمات سایر سازمان های حمایتی §
16-مستندسازی اقدامات در پرونده اجتماعی §